Miejsca akcji

w których jednym z bohaterów jest Rzędzian z Wąsoszy

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Krym

​

Półwysep Krymski jest półwyspem Morza Czarnego, obejmującym obszar pomiędzy częścią północną Morza Czarnego, a częścią zachodnią Morza Azowskiego. Z lądem połączony jest tylko wąskim Przesmykiem Perekopskim, a na wschodzie oddzielony od lądu Cieśniną Kerczeńską. Od XV w. do końca XVIII w. na Krymie istniało historyczne państwo tatarskie zw. Chanatem Krymskim, pozostające pod panowaniem chanów tatarskich.

Stolicą Chanatu Krymskiego było miasto Bakczysaraj położone w Górach Krymskich. Chanowie krymscy doszli do wielkiej potęgi, często najeżdżając Polskę. 

W pierwszym ćwierćwieczu XVIII w. ludność Krymu stanowili 95,1% Tatarzy krymscy, 2,6% Grecy, 2,1% Ormianie, 0,2% Krymczacy i Karaimi.

Na południu Krymu znajduje się dużo malowniczych miejscowości, warowni, ruin starożytnych gmachów, klasztorów, meczetów tatarskich, pięknych ogrodów i gajów oliwnych. W 1825 r. Adam Mickiewicz odbył podróż na Półwysep Krymski, czego efektem jest 18 wierszy zw. Sonety Krymskie.

Od 1994 r. Krym wchodził w skład Ukrainy, w 2014 r. został zaanektowany przez Rosję.

P.S. Rzędzian z Wąsoszy przebywał (1648 r.) na Krymie, towarzysząc swemu panu  Janowi Skrzetuskiemu, namiestnikowi chorągwi pancernej J.O. księcia Jeremiego Wiśniowieckiego. Celem podróży było dostarczenie listu od księcia chanowi tatarskiemu.

 

Dzikie Pola

 

Zaporoże, Niż, zw. bezludne stepy leżące w dół od rzeczki Omielniczek (prawy dopływ Dniepru) po obu  brzegach Dniepru, aż do Morza Czarnego i Azowskiego. Była to kraina bezludna, ale pełna przyrody. Płynąc Dnieprem na Sicz nad głowami Rzędziana i Skrzetuskiego:

"ulatywały miliony ptactwa wodnego, pelikanów, dzikich gęsi, żurawi, kaczek i czajek, kulonów i rybitew",

a po obu brzegach rzeki mijali rozległe:

"lasy wiśniowe złożone z karłowatych drzew. Owoc ich, słodki i wielki, dostarczał jesienią pożywienia ptactwu, zwierzetom i ludziom zbłąkanym w pustyni"."Miedzy wiśniami rosły także obficie dzikie karłowate migdały okryte kwieciem różowym, wydający jeszcze silniejszy zapach. Miiony trzmieli, pszczół i barwnych motyli unosiły sie nad owym pstrym morzem kwiatów, którego końca nie było dojrzeć".

P.S. W stepie na Dzikich Polach nad rzeczką Omelniczkiem, w drodze powrotnej z Krymu Skrzetuski ratuje Bohdana Zenobi Chmielnickiego (późniejszego przywódcę powstania) z zasadzki jaką zastawił na niego watażka Chwedko nasłany przez podstarościego czehryńskiego Czaplińskiego. Tu po raz pierwszy Sienkiewicz wprowadza osobę Rzędziana.

 

Czehryń

 

- to miasto leżące nad Taśminą w pobliży jej ujścia do Dniepru. W 1569 r. zostało przyłączone do Korony. W 1590 r. starosta czerkaski książę Aleksander Wiśniowiecki zbudował tu zamek u podnóża którego rozwinęło się miasto. W Czehryniu ur. się i zmarł Bohdan Zenobi Chmielnicki, od  1638 r. starosta czehryński. Ustanowił w mieście siedzibę rządu hetmańskiego, zostając hetmanem zaporoskim. Czechryń był jedną z głównych jego siedzib podczas wznieconego przez niego powstania.

W latach 1672-1699 Czehryń był pod panowaniem sułtana.

Obecnie miasto leży w centralnej części Ukrainy, w obwodzie czerkawskim, siedziba rejonu czehryńskiego. W 2013 r. miasto liczyło około 9400 mieszkańców.

P.S. W Czechryniu, w domu księcia Jeremiego odpoczywał kilka dni Skrzetuski po długiej podróży z Krymu. Gdy Rzędzian zacznie pełnić rolę posłańca swego pana do umiłowanej Heleny, w Czechryniu wpadnie w ręce Bohuna.

 

Rozłogi

 

Fikcyjna posiadłość Kurcewiczów, umiejscowiona przez Sienkiewicza przy drodze z Czechryna do Łubni. Mieszkanką Rozłóg była Helena Kurcewiczówna, córka po Wasylu Kurcewiczu pozostająca pod opieką kniahini Kurcewiczowej, wdowy po młodszym bracie kniaziu Konstantynie Kurcewiczu. Przyjacielem Kurcewiczów był kozak Bohun zakochany w Helenie. W odpowiedzi na obietnicę wydania Heleny za mąż za Jana Skrzetuskiego, Bohun zniszczył Rozłogi, zabił kniahinię i jej dwóch synów kniaziów Symeona i Mikołaja. Po upadku powstania Chmielnickiego Bohun odbudował Rozłogi i tam zamieszkał.

P.S. Rzędzian przebywał w Rozłogach kilka razy w roli posłańca z listami swego pana Jana Skrzetuskiego do ukochanej Heleny Kurcewiczówny.

​

Perejasław

 

Gród zbudował w X w. nad rzeką Trubiż, lewym dopływie Dniepru, władca Rusi Kijowskiej, książę Włodzimierz Wielki. Była to  drewniano-ziemna fortyfikacja chroniąca południowe granice Rusi przed najazdami Połowców (koczowniczy lud turecki). W 1239 r. Perejasław został zniszczony przez Tatarów. W XIV w. miasto zostało przyłączone do W. Ks. Litewskiego, a po 1569 r. do Korony. W 1585 roku król Polski nadał Perejasławowi prawa miejskie magdeburskie. Wiosną 1592 r. miasto zostało spalone przez Kozaków podczas powstania Kosińskiego. W lutym 1649 r. w Perejasławiu toczyły się rokowania pokojowe między Chmielnickim a wojewodą Adamem Kisielem, które nie przyniosły porozumienia między Kozakami a Rzeczypospolitą.

W styczniu 1654 r. w Perejasławiu Chmielnicki zawarł ugodę perejasławską z wysłannikiem cara Rosji Aleksego, Wasylem Buturlinem, na mocy której hetman kozacki złożył przysięgę uległości, włączając Ukrainę do Rosji.

Obecnie Perejasław jest stolicą rejonu na Ukrainie. W 2020 r. miasto liczyło około 27 tys. mieszkańców.

P.S. Rzędzian z polecenia swego pana przybywa do Rozłóg z listem do ukochanej Skrzetuskiego. Dowiedziawszy się o możliwym pobycie Bohuna w Perejasławiu udaje się tam z zamiarem zdobycia informacji o Bohunie zagrażającym bezpieczeństwu Heleny.

 

Łubnie

 

- założył w 988 r. nad rzeką Sułą (lewy dopływ Dniepru) książę Włodzimierz I Wielki. Stanowiły twierdzę chroniącą południowo wschodnie krańce Rusi Kijowskiej. Od XIV w. miasto należało do W. Ks. Litewskiego, a od 1569 r. do Korony. Wkrótce zamek stał się rezydencją książąt Wiśniowieckich w dobrach zadnieprzańskich. Swój największy rozkwit (od 1638 r.) Łubnie zawdzięczają księciu Jeremiemu Wiśniowieckiemu (ojciec króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego). W mieście mieszkało wówczas około 2650 mieszkańców. W czasie powstania Chmielnickiego doszło do zniszczenia Łubniów.

Obecnie Łubnie leżą w granicach Ukrainy, w obwodzie połtawskim, siedziba rejonu łubieńskiego. W 2013 r. miasto Łubnie liczyło około 47 tys. mieszkańców.

P.S. Do Łubni Rzędzian ze swoim panem Janem Skrzetuskim przybyli z Czechrynia, gdzie odpoczywali po podróży na Krym. W drodze do Łubni pan Skrzetuski poznał piękną Helenę Kurczewiczównę z Rozłóg, w której zakochał się z wzajemnością.

​

Kudak

 

- najdalej wysunięta kresowa twierdza Rzeczypospolitej (granica Zaporoża), zbudowana  w latach 1635-1637 na  prawym skalistym niedostępnym brzegu Dniepru. Twierdza Kudak miała osłaniać południowe granice Rzeczypospolitej i kontrolować szlaki komunikacyjne biegnące z Zaporoża po całej Ukrainie. Głównym fundatorem twierdzy był hetman Stanisław Koniecpolski.

Twierdza zburzona podczas powstania Chmielnickiego nie została odbudowana. Obecnie znajduje się tu wieś Stare Kodaki (w pobliżu miasto Dniepropietrowsk).

P.S. W twierdzy Kudak Rzędzian ze swoim panem zatrzymali się na nocleg. Skrzetuski wiózł list od księcia Wiśniowieckiego do atamana koszowego Kozaków zaporoskich w Siczy z zadaniem zebrania informacji o działaniach Chmielnickiego.

Sicz

 

- to nazwa głównej siedziby Kozaków. Budowano je na wyspach dnieprowych jako ufortyfikowane osady obsadzane wojskową załogą. Pierwszą założył w połowie XVI w. na wyspie Mała Chortyca kniaz Dymitr Wiśniowiecki. Od połowy XVI w. powstało 8 siczy, lokowanych na południe od porohów ku Morzu Czarnemu. Porohy są to poprzeczne do koryta rzeki progi skalne występujące na odcinku 70 km pomiędzy miastami Dniepr i Zaporoże. Na największej wyspie dnieprowej Wielkiej Chortycy od końca XVI w. kwaterowali Kozacy rejestrowi wierni Rzeczypospolitej.

Ukraińcy uznają Chortycę za jeden z siedmiu cudów Ukrainy. Dawne dzieje przypomina zbudowany tu skansen Kozacka Sicz.

P.S. Jan Skrzetuski ze swoim pachołkiem Rzędzianem wiózł do atamana koszowego Kozaków zaporoskich w Siczy pozorowany list księcia Wiśniowieckiego z zadaniem zebrania informacji o działaniach Chmielnickiego.

 

Czerkasy

​

- zostały założone nad Dnieprem na terenie Rusi Kijowskiej prawdopodobnie w XIII w. Od XIV w. znajdowały się w granicach W. Ks. Litewskiego, w 1569 r. zostały przyłączone do Korony. Od 2-ej połowy XV w. osiedlali się tu Kozacy. Czerkasy były miastem królewskim i na zamku znajdowała się siedziba starosty. W dniu 15.09.1580 r. przywilej na starostwa czerkaskie i kaniowskie otrzymał po ojcu Aleksander Wiśniowiecki (1560-1594). Był najstarszym synem Michała Wiśniowieckiego, późniejszego kasztelana kijowskiego. Ze względu na pograniczne położenie starostw na skraju Dzikich Pól  wiązało się z obowiązkiem obrony południowo-wschodniej granicy Korony. W styczniu 1592 roku Aleksander Wiśniowiecki został członkiem komisji królewskiej mającej na celu stłumienie powstania

Kosińskiego. W dniu 22.05.1593 r. został oblężony przez zbuntowanych Kozaków Kosińskiego w Czerkasach. Skończyło się to śmiercią przywódcy powstania i upadku powstania.

Obecnie Czerkasy są siedzibą władz obwodu czerkaskiego w centralnej Ukrainie. W 2018 r. liczyły 277501 mieszkańców.

P.S. Poturbowany w Czechryniu Rzędzian, gdy dowiedział się o pobycie rannego Bohuna w Czerkasach udał się tam i opiekował poranionym, licząc na zdobycie informacji o Helenie, ukochanej swego pana.

 

Huszcza

 

- wieś została założona w 1510 r. Pierwsza wzmianka o wsi pojawia sie w 1565 r. na liście domen (zespołów gruntów) królewskich. Obecnie wieś leży na Ukrainie w rejonie lubomelskim obwodu wołyńskiego, w odległości ok. 5 km od granicy polsko ukraińskiej. W 2001 r. wieś liczyła 945 mieszkańców.

P.S. Do Huszczy Rzędzian udał się po wyzdrowieniu Bohuna, gdzie „połowę swojego dobra zakopał, a z połową” uciekł w kierunku Zasławia.

 

 

Zasław

 

(Izyaslav) założył w XII w. nad rzeką Choryń książę kijowski Izajasław II. Od końca XIV w. Zasław był w posiadaniu Ostrogskich, Zasławskich i Sanguszków. W 1491r. wojska polsko-litewskie rozbiły tu siły tatarskie. Prawa miejskie Zasław otrzymał w 1583 r. Miasto wielokrotnie padało ofiarą najazdów tatarskich. W 1649 r. zdobył je Chmielnicki. Połowę miasta spłonęło, prochy książąt zostały wyrzucone z grobów, a kościoły zburzone. W czasie rozbiorów była tu siedziba władz powiatu guberni wołyńskiej. 

Obecnie Zasław leży w granicach Ukrainy. Jest siedziba władz rejonu zasławskiego w obwodzie chmielnickim. W 2016 r. miasto liczyło 17 tys. mieszkańców.

P.S. W kierunku Zasławia udał się Rzędzian opuszczają Huszczę, by w pobliskich Suchorzyńcach spotkać swego pana Jana Skrzetuskiego.

 

Suchorzyńce

 

- wieś nad Chomorą (lewy dopływ Słuczy). Dawniej gubernia wołyńska, obecnie rejon dubieński, obwód rówieński na Ukrainie.

P.S. W Suchorzyńcach nad rzeką Chomorą w pobliżu Huszczy, Rzędzian odnalazł Skrzetuskiego, którego chorągwie obozowały tu po zwycięskiej bitwie wojsk księcia Wiśniowieckiego z wojskami Krzywonosa.

 

 

 

Zbaraż

​

- (nad rzeką Gniezną) należał od XIV w. do możnego rodu kniaziów Zbaraskich, wywodzących się z ruskich Korybutów. Twierdza zapewniała skuteczną obronę przed najazdami, ale wewnątrz nie było miejsca dla większej załogi wojskowej. Dlatego wokół zamku  urządzono obóz warowny. Oblężenie Zbaraża przez Chmielnickiego i chana latem 1649 r. trwało 7 tygodni. Oblężenie zakończyło się podpisaniem 17 sierpnia ugody zborowskiej. Pomimo 10-krotnej przewagi wróg (około 100 tys. kozaków wspartych tatarami) odstąpił od oblężenia Zbaraża.

Po Wiśniowieckich zamek należał do Potockich, a od początku XIX w. do Lubomirskich. Obecnie Zbaraż leży w granicach Ukrainy w obwodzie tarnopolskim, siedziba rejonu zbaraskiego.

W 2001 r. w mieście mieszkało około 13 tys. mieszkańców. Na zamku mieszczą się ukraińskie muzea.

P.S. „W Zbarażu zjazd był wielki. Książę Jeremi zatrzymał się tam z całym wojskiem, a prócz tego zjechało się żołnierstwo i szlachty niemało”. Był też Jan Skrzetuski ze swoim pachołkiem Rzędzianem, pan Wołodyjowski i Zagłoba.

 

Rzędziany

 

- wieś na Podlasiu, położona na trasie Białystok – Tykocin. Tu urodził się ok. 1632 r. w rodzinie drobnej szlachty Rzędzian z Wąsoszy, drugoplanowy bohater powieści „Ogniem i mieczem” i „Potop”. Rodzina młodego Rzędziana od 50 lat procesowała się z sąsiadami Jaworskimi "o gruszę, co na miedzy stoi i w połowie nad Jaworskich gruntami, a w połowie nad naszymi ma gałęzie. Owóż jak ją Jaworscy trzęsą, to i nasze gruszki opadają, a dużo idzie na miedzę. Oni tedy powiadają, że te, co na miedzy leżą, to ich". Zapewne spór sądowy rozpoczął dziadek który w 1848 r. miał już 90 lat. Gdy zabrakło środków na dalsze procesowanie rodzice wysłali 16-letniego syna na służbę. 

Biała

 

- za założyciela Białej uważa się wojewodę trockiego hetmana Wlk. Ks. Litewskiego Piotra Janowicza Montygerdowicza przydomek „Biały” (zm. po 1497 r.).  W 1569 r. miasto przeszło we władanie rodu Radziwiłłów. W 1622 r. Aleksander Ludwik Radziwiłł zbudował tu fortecę i zamek.

W latach 1655–1660 miasto zostało znacznie zniszczone przez Szwedów, wojska Rakoczego i kozaków Chowańskiego. W 1670 r. Michał Kazimierz Radziwiłł nadał miastu prawo magdeburskie. 

Obecnie Biała Podlaska jest siedzibą władz powiatu w woj. lubelskim. Miasto leży nad rzeką Krzną, lewym dopływie Bugu. W 2020 r. liczyło 57194 mieszkańców.

P.S. Rzędzian przejeżdżał przez Białą powracając z odwiedzin rodziców w Rzędzianach.

​

Włodawa

 

- leży nad Włodawką i Bugiem. W pierwszej połowie XIII w. istniał tu jeden z grodów księstwa halicko-wołyńskiego. Mieszkała w nim ludność polska, ruska i żydowska. Po lokacji miasta na początku XVI w., do Włodawy zaczęli coraz liczniej sprowadzać się Niemcy, Ormianie, Czesi i Żydzi.

W 1648 r. wojska Chmielnickiego zajęły i spustoszyły Włodawę, mordując znaczną część mieszkańców. Obecnie Włodawa leży w woj. lubelskim przy granicy z Białorusią. Miasto jest siedzibą powiatu włodawskiego. W dniu 31.12.2019 r. Włodawa liczyła 13 066 mieszkańców.

P.S. Rzędzian powracając z odwiedzin rodziców, spotkał we

Włodawie przebywającego na rekonwalescencji Bohuna poranionego w Lipkowie przez Wołodyjowskiego. Bohun mając pełne zaufanie do Rzędziana zdradził mu miejsce ukrycia Heleny.

 

Jampol

 

– miasto powstało około 1600 r. nad Dniestrem. Około 1783 r. część Jampola zakupił starosta winnicki Antoni Protazy Potocki, gdzie urządził port i magazyny, które obsługiwała Kompania Handlowa Polska w celu eksportu przez rosyjski port w Chersoniu zboża do Marsylii.

Obecnie miasto leży na Ukrainie w obwodzie winnickim, siedziba władz rejonu jampolskiego. W 2013 r. miasto liczyło ponad 11 tys. mieszkańców.

P.S. Zagłoba, Wołodyjowski i Rzędzian zatrzymali się w Jampolu, będąc w drodze do jaru nad Wołodynką pod Raszkowem, gdzie była ukryta Helena i którą zamierzali

uwolnić. Tu zostali przyjęci przez przyjaciela Bohuna, pułkownika Burłaja dowódcę wojsk kozackich.

 

Raszków

 

– osada wzmiankowana w dokumentach litewskich w 1402 r. Miasteczko wzniesiono na lewym brzegu Dniestru. Zbudowano je na skałach, w których były obszerne jaskinie. W XVII w. Polacy wznieśli tu twierdzę. Wtedy była to jedna z ostatnich ufortyfikowanych osad na południu Rzeczypospolitej. Raszków znajdował się na terenie woj. racławskiego.  Mieszkali w nim Grecy, Wołochy i Ormianie.  Obecnie Raszków leży w Mołdawii. W 2006 r. mieszkało tu 3 tys. osób.

P.S. Pod Raszkowem w jarzu nad Waładynką uwięziona była Helena, narzeczona Skrzetuskiego. Z niewoli uwalniają Helenę Wołodyjowski, Zagłoba, i Rzędzian.

 

Płoskirów

 

- leży nad Bohem. W czasach I Rzeczypospolitej  leżał w granicach woj. podolskiego. Był miastem królewskim. Obecnie leży w zachodniej części Ukrainy. W 1954 r. zmieniono nazwę miasta na Chmielnicki. Jest stolicą obwodu i rejonu. W 2020 r. miasto liczyło 273 713 mieszkańców.

P.S. Za Płoskirowem Wołodyjowski, Zagłoba, Rzędzian i Helena w drodze powrotnej do Zbaraża zostają zauważeni przez Tatarów. Wołodyjowski i Zagłoba przyjmują na siebie pogoń czambułu tatarskiego, a Rzędzian z Heleną zjeżdżają z gościńca umykając w wąską drogę leśną.

​

 

Zamość

​

- na mocy przywileju lokacyjnego wystawionego w 1580 r. przez kanclerza i hetmana wielkiego koronnego Jana Zamojskiego uzyskał prawa miejskie. W 1589 r. miasto zostało stolicą założonej przez jego właściciela ordynacji Zamojskiej. Jan Zamoyski zbudował tu ufortyfikowaną warownię i chroniącą szlak kupiecki, prowadzący z Wołynia i Lwowa do Lublina i Warszawy. Osiedlali się tu Ormianie, Grecy, Żydzi, Niemcy, Szkoci, Holendrzy i Włosi.

W czasie powstania Chmielnickiego jak i najazdu szwedzkiego miasto obroniło się przed najeźdźcami.

Obecnie Zamość jest siedzibą powiatu w woj. lubelskim. W 2020 r. miasto liczyło 63 223 mieszkańców.

P.S. Po uwolnieniu Heleny z niewoli Bohunowej, tarapatach z podjazdem kozackim Dońca, Rzędzian z Heleną docierają do Zamościa, gdzie Heleną zaopiekowała się żona kasztelana sandomierskiego Witowskiego.

 

Toporów

 

- miasto zostało założone przez Jana z Tęczyna w 1450 r. Do 1772 r. miasto leżało w woj. ruskim. Za miastem istnieją nasypy fortyfikacyjne, które powstały w okresie panowania króla Jana Kazimierza. Wokół miasta występują liczne kurhany z okresu wędrówek ludów.

Obecnie wieś leży w zachodniej Ukrainie w rejonie buskim obwodu lwowskiego. W 2001 r. wieś liczyła 1043 mieszkańców.

P.S. Rzędzian w Toporowie odnajduje swego pana Jana Skrzetuskiego. Do Toporowa Skrzetuski przedarł się z oblężonego Zbaraża. Przybył do króla Jana Kazimierza, z prośbą od księcia J. Wiśniowieckiego o pomoc oblężonemu miastu.

​

Tarnopol

 

- założył w 1540 r. nad Seretem jako prywatne miasto hetman wielki koronny Jan Amor Tarnowski. Tarnopol wielokrotnie zmieniał właścicieli, należał do rodów o dużym znaczeniu politycznym i posiadającym rozległe dobra na Ukrainie. W 1672 i 1675 roku Tarnopol był niszczony przez wojska tatarskie i tureckie. Obecnie Tarnopol jest siedzibą obwodu i rejonu tarnopolskiego. W 2020 r. liczba ludności Tarnopola licyła ponad 222 tys. mieszkańców. 

P.S. W drodze z Toporowa: „późną już nocą rozjechali się zgromadzeni w dwie strony. Skrzetuski z kniaziówną i chorągwią Wołodyjowskiego do Tarnopola.”. Był też Rzędzian.

​

 

Grabowa

 

Wieś założona w 1500 r. W okresie II Rzeczypospolitej miejscowość była siedzibą gminy wiejskiej Grabowa woj. tarnopolskiego. Obecnie wieś leży w obwodzie lwowskim. Liczy 402 mieszkańców.

P.S. W drodze do Tarnopola orszak Skrzetuskiego zatrzymał się w Grabowej na odpoczynek i pierwszy popas. Rzędzian postanawia wykorzystać słabość Skrzetuskiego do swojej osoby i prosi o podarowanie mu Bohuna z zamiarem zemsty za doznane upokorzenia. Skrzetuski stanowczo sprzeciwia się.

 

Lwów

 

- leży nad rzeką  Pełtwią na pograniczu wschodniego Roztocza i Wyżyny Podolskiej. Miasto założył ok. 1256 r. król Rusi Daniel Halicki (1201-1264), syn księcia Romana Halickiego, nadając nazwę miastu od imienia swego syna Lwa. Lew Halicki (1228-1301) w 1272 r. przeniósł stolicę Rusi Halicko-Wołyńskiej z Chełma do Lwowa.

W latach 1349–1370 miasto znajdowało się w składzie Królestwa Polskiego, w latach 1370–1387 w składzie Królestwa Węgier, a w okresie 1387 - 1772 ponownie w składzie Królestwa Polskiego i Rzeczypospolitej Obojga Narodów (od 1569).

W okresie rozbiorów miasto znajdowało się w zaborze austriackim. Było jednym z najważniejszych ośrodków nauki, oświaty i kultury polskiej oraz centrum politycznym i stolicą Galicji.

Obecnie ośrodek administracyjny obwodu lwowskiego na Ukrainie. Na początku 2020 r. liczba ludności wynosiła niemal 725 tys. mieszkańców.

P.S. We Lwowie miał odbyć się ślub Jana Skrzetuskiego i Heleną Kurcewiczówną:

„Jechali do Toporowa, a stamtąd do Tarnopola, gdzie się mieli z księciem Jeremim połączyć i razem z jego chorągwiami do Lwowa na wesele ruszyć”.

W okresie najazdu szwedzkiego chorągiew Wołodyjowskiego przeszła z pod Tykocina do Lwowa, gdzie z woli króla Jana Kazimierza, Wołodyjowski pojednał się z Kmicicem.

 

Burzec

 

– w/g Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich TI, wydanym w 1880 r. wieś Burzec leżała w pow. łukowskim, gm. i parafii Wojcieszków. Znajdował się w niej rozległy folwark 1994 morgów (~ 1115 ha). Ponadto do folwarku należał młyn wodny o sile 20 koni parowych i kopalnia wybornego torfu.

We wsi Burzec znajdowało się 121 osad włościańskich, 75 dymów, 587 mieszkańców, w posiadaniu których było 1363 morgów ziemi.

W okresie międzywojennym w miejscowym dworze mieszkali kuzyni Henryka Sienkiewicza, rodzina Dmochowskich. Obecnie wieś Burzec położona jest w woj. lubelskim w pow. łukowskim w gm. Wojcieszków. W 2013 r. wieś liczyła 704 mieszkańców.

P.S. W Burcu zamieszkali Jan i Helena Skrzetuscy. Do wybuchu wojny ze Szwecją urodziło się im dwóch synów, Jaremko i Longinek, z których Jaremkę do chrztu trzymała w drugą parę pan Rzędzian.

​

Wąsosz

 

– wieś leżąca na Podlasiu nad rzeką Wissą, prawym dopływie Biebrzy, obecnie siedziba władz gminnych, dawniej była miastem i siedzibą powiatu leżącego w granicach północno-wschodniego Mazowsza. Prawa miejskie Wąsosz uzyskał w dniu 13.05.1436 r. na mocy przywileju księcia mazowieckiego Władysława I. Książę Władysław I zbudował w Wąsoszu zamek książęcy i kościół parafialny. Od 1471 r. Wąsosz stał się centrum nowopowstałego powiatu wąsoskiego, drugiego po powiecie wiskim w ziemi wiskiej. W Wąsoszu rozpoczęły działalność sądy grodzkie i ziemskie, odbywały się targi i jarmarki. Trzeci rozbiór Polski przyniósł likwidację powiatu wąsoskiego, a po upadku Powstania Styczniowego Wąsosz stracił prawa miejskie (1869 r.).

Do czasów współczesnych zachował się późnogotycki kościół parafialny wzniesiony w XVI w. (przebudowany w XIX w.) i

barokowy kościół pokarmelicki z XVII w. Mieszkańcy Wąsosza są przekonani, że legendarny Rzędzian spoczywa w krypcie kościoła pokarmelickiego w Wąsoszu.

P.S. W 1655 r. Rzędzian pojawia się  w powieści „Potop”, jako jeden z drugoplanowych bohaterów. Jest już majętnym szlachcicem (dorobił się m.in. w czasie powstania Chmielnickiego) dzierżawiącym starostwo wąsoskie od wojewody mazowieckiego. Mówi o sobie z dumą „Jestem pan Rzędzian z Wąsoszy”. Po najeździe Szwedów na Polskę Rzędzian (23 lata) wyruszył do Szczuczyna na spotkanie dawnych towarzyszy z okresu powstania Chmielnickiego. Za Wąsoszem w przydrożnej karczmie zwanej „Pokrzyk” poznaje się przypadkowo z głównym bohaterem powieści chorążym orszańskim Andrzejem Kmicicem. Nie z własnej woli bierze udział w bitwie Kmicica z podjazdem Wołodyjowskiego.

 

Szczuczyn

 

Miasto Szczuczyn zostało zbudowane na polach wsi Szczuki Litwa. Fundatorem był urodzony na Litwie podkanclerzy Stanisław Antoni Szczuka (1654–1710). Budowę miasta i rezydencji rozpoczął w 1689 r. Dnia 9.11.1692 r. król Jan III Sobieski nadał przywilej na prawo miejskie magdeburskie. Do 1701 r. powstał w Szczuczynie klasztor dla Zakonu Pijarów, do 1706 r. kolegium pijarskie, do 1711 r. kościół pod wezwaniem NMP i pałac. Intensywna działalność klasztoru i kolegium pijarskiego przypada na XVIII w. Szczuczyn pełni szczególna rolę w dziedzinie oświaty i kultury. Rozkwit Szczuczyna jako centrum administracyjnego przypadł na okres Księstwa Warszawskiego, kiedy to miasto zostało powiatem (do 1915 r.), otrzymało komorę celną, sąd pokoju i podprefekturę.

P.S. Rzędzian do Szczuczyna przybył z Wąsosza po drodze mając wspomnianą wyżej przygodę w karczmie „Pokrzyk”:

„Gdy więc Kmicic pozwolił mu jechać dalej, nie tracił Rzędzian czasu i w godzinę póżniej wjeżdżał już do Szczuczyna późną nocą i opowiedziawszy się strażom, roztasował się w rynku, bo domy były przez żołnierzy pozajmowane, którzy i tak nie wszyscy mogli się pomieścić”.

Wzmiankę o rynku należy potraktować z przymrużeniem oka, ponieważ w 1655 r. nie było jeszcze miasta Szczuczyna, a jedynie wieś Szczuki i  zapewne bez rynku o którym pisze Sienkiewicz.

W Szczuczynie Rzędzian spotkał dawnych przyjaciół z okresu powstania Chmielnickiego: Skrzetuskiego, Wołodyjowskiego i Zagłobę, z którymi wyruszył pod Białystok.

​

Białystok

 

Osada Białystok powstała między 1440 a 1444 rokiem. W latach 1617–1626 z fundacji marszałka Piotra Wiesiołowskiego zbudowano zachowany do dziś stary kościół farny. To on wzniósł w Białymstoku murowany zamek, który po gruntownej przebudowie w latach 90-tych XVII w., stał się  rezydencją magnackiego rodu Branickich. W 1745 r. Białystok był miastem prywatnym, położonym w ziemi bielskiej woj. podlaskiego, posiadającym prawo magdeburskie. Całość założenia urbanistycznego Białegostoku przypisywana jest architektom związanym z dworem hetmana Jana Klemensa Branickiego.

W XIX w. Białystok stał się ośrodkiem administracyjno - przemysłowym. Od 1999 r. Białystok jest stolicą woj. podlaskiego. Na koniec 2020 r. w Białymstoku mieszkało 298958 mieszkańców. Wśród miast wojewódzkich w Polsce zajmuje drugie miejsce pod względem gęstości zaludnienia.

P.S. W obozie pod Białymstokiem stało pod bronią kilka tysięcy ludzi. Obok Wołodyjowskiego i Skrzetuskich, ochotniczo zgłasza się również Rzędzian z Wąsoszu do podsadzenia „petardy” pod zamek w Tykocinie.

 

Tykocin

 

Początki Tykocina sięgają XI w. kiedy to w tym miejscu wzmiankowany jest gród mazowiecki. Prawa miejskie chełmińskie nadał Tykocinowi w 1425 r. książę mazowiecki Janusz I. Po przejściu Tykocina pod władztwo litewskie stał się on centrum rozległych dóbr i podlaską siedzibą możnego rodu litewskiego Gasztołdów.

U schyłku życia króla Zygmunta Augusta, Tykocin stał się centrum i siedzibą podlaskich dóbr królewskich. W tykocińskiej twierdzy został umieszczony skarbiec Rzeczypospolitej. Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, w latach 1572- 1661 Tykocin pozostawał królewszczyzną.

Następnie za zasługi dla Rzeczypospolitej, Tykocin otrzymał na dziedziczną własność hetman Stefan Czarnecki. Odbudował zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego zamek i umieścił w nim swój osobisty skarbiec. Poprzez mariaże córek hetmana, Tykocin wraz ze starostwem stał się własnością Gryfitów Branickich. Braniccy utworzyli w miejscu starostwa hrabstwo tykocińskie, a Tykocin stał się centrum ich podlaskich dóbr.

Z powodu zniszczeń wojennych po II-ej wojnie światowej utracił prawa miejskie, które odzyskał w 1993 r.

P.S. Tykocin oblegany był przez dwa miesiące przez siły złożone z pospolitego ruszenia szlachty łomżyńskiej, wiskiej i podlaskiej, wspomagane przez regularne wojska litewskie Samuela Oskierki, który jednocześnie dowodził całością sił oblężniczych. W dniu 13.07.1656 r. Bogusław Radziwiłł, wzmocniony siłami szwedzkimi, rozgromił wojska polsko litewskie. Z pod Tykocina chorągiew Wołodyjowskiego przeszła do Lwowa.

 

Jarosław

 

- miasto położone nad Sanem. Ziemie te w 1031 r. zostały przejęte przez księcia kijowskiego Jarosława I Mądrego. Prawdopodobnie wtedy książę Jarosław założył tu gród. W 1340 r. zgodnie z testamentem piastowskiego księcia Bolesława Jerzego II, będącego po kądzieli potomkiem Jarosława Mądrego, księstwo Halickie wraz z Jarosławiem zajęte zostało przez króla Kazimierza Wielkiego. Prawa miejskie nadał 7.07.1375 r. namiestnik Rusi Halickiej Władysław Opolczyk.

Obecnie miasto leży w woj. podkarpackim, siedziba pow. jarosławskiego.  

P.S. Pod Jarosławiem w bitwie ze Szwedami brawurowym atakiem wykazał się pan Rzędzian z Wąsoszy:

„trzysta koni ruszyło ku nim (czytaj Szwedom) całym pędem, a na czele wszystkich leciał  z szablą wzniesioną nad głową i ogniem w żrenicach pan dzierżawca z Wąsoszy, Rzędzian”. 

​

​

​

​

​

​

​

​

​

​