Tematy: Pierwsze miejsca kultu religijnego - Dzieje budowy obecnego kościoła parafialnego - Kształt bryły kościoła -
Wnętrze kościoła. Dzwonnica.
Pierwsze miejsca kultu religijnego
Pierwszy kościół parafialny w Wąsoszu zbudowano ok. 1436 r. z fundacji księcia Władysława I. Świątynię wzniesiono pod wezwaniem Bożego Ciała, święta ustanowionego przez papieża Urban IV w XIII w. na cześć Eucharystii (w Polsce uroczyście obchodzonego od 1559 r.). Kościół zbudowano zapewne w układzie podłużnym, z drewnianych okrąglaków (na zrąb), ponieważ tak budowano większość kościołów w Średniowieczu. Kościoły drewnianych budowane w XVI w. konstrukcją nawiązywały do stylu gotyckiego, głównie formy bazyliki i kościoła halowego składających się z prezbiterium i kwadratowej (max 10 x 10 m) nawy. Nakrywano je dwoma, zazwyczaj bardzo stromymi dachami. Początkowo drzwi i okna świątyni miały kształt prostokąta (brak było ostrych łuków), przez co kościół nie osiągał w pełni gotyckiego charakteru. Dzwonnice budowano w wieżach kościołów, lub jako wolnostojące obok kościoła. Miejsce centralne w kościele zajmował ołtarz w prezbiterium, przy czym zjawiskiem charakterystycznym od przełomu XIV/XV w. była budowa ołtarzy bocznych z fundacji altaryjnych. W XVI w. kościołów z jednym ołtarzem już prawie nie budowano. W XV w. upowszechniła się w szerszym zakresie nastawa ołtarzowa. Od drugiej połowy XV w. upowszechniły się ołtarze szafiaste w postaci tryptyku, dekorowane drewnianą rzeźbą. Tak więc drewniany kościół w Wąsoszu mógł posiadać ołtarz główny w formie tryptyku, oraz ołtarze boczne, jako że w parafii wąsoskiej mieszkało w owym czasie wielu zamożnych mieszczan i szlachty.
Warto zwrócić uwagę, że pierwszy kościół w Wąsoszu posiadał ołtarz bez tabernakulum, nie było w kościele konfesjonałów. Te elementy wprowadził dopiero Sobór Trydencki, zakończony w 1563 r. Natomiast w miejscu centralnym kościoła ustawiony był zapewne krzyż, stała drewniana chrzcielnica i ambona, co było zjawiskiem prawie powszechnym w kościołach piętnastowiecznych. Ławek dla wiernych kościoły średniowieczne nie znały. Jedynie w pobliżu ołtarza mogły stać ławki kolatorskie dla fundatorów. Przed 1508 r. drewniany kościółek w Wąsoszu spłonął. Być może pozostały po nim trzy kamienne kropielnice, z których jedna znajduje się w murze obecnego kościoła przy wejściu głównym, a dwie przy wejściach do naw bocznych. Wejście od strony wschodniej obecnie zamurowane, a od strony zachodniej znajduje się kruchta boczna.
Poza opisanym wyżej drewnianym kościołem parafialnym pod wezwaniem Bożego Ciała, mieszczanie wąsoscy posiadali poza miastem (teren obecnego cmentarza grzebalnego) drewnianą kaplicę oratorium Św. Doroty. Patronka, czczona przez kościół w dniu 6 lutego była dziewicą męczennicą ściętą za wiarę około 230 r. w Cezarei. Oratorium, dawniej rodzaj samodzielnej kaplicy, budowała sobie określona grupa wiernych, np.: mieszczan, związana ze sobą zawodowo w cechu, która organizowała tu przedstawienia religijno teatralne, często oparte na gorszącej obrzędowości pogańskiej. Tego typu praktyki były zwalczane przez duchowieństwo i z czasem pojawiły się poza kościołem w formie obyczajów ludowych np.: chodzenie z „królem Herodem”. Zapewne w kaplicy Św. Doroty w Wąsoszu zjawisko takie miało miejsce, skoro uznano ją za miejsce szerzenia zabobonów, a biskup płocki (1480 – 1497) Piotr IV z Chotkowa h. Kościesza, uczony i pobożny mąż, wielki czciciel Bogarodzicy wydał w 1485 r. nakaz jej zburzenia. Ostatecznie konflikt załagodzono, być może kaplica przeszła pod nadzór proboszcza, skoro była wzmiankowana jeszcze w 1598 r.
Dla osób potrzebujących pomocy z terenu powiatu wąsoskiego, pomiędzy kaplicą Św. Doroty a miastem wybudowany był jeszcze kościółek Św. Ducha ze szpitalem - przytułkiem (wzm.1514 r.) Kościół Św. Ducha mógł stać na terenie obecnego cmentarza grzebalnego – róg od strony miasta i rzeki Wissy, a szpital obok od strony miasta. Jeszcze przed kilkudziesięciu laty widoczne było w tym miejscu zagłębienie terenu, w którym od strony południowej osunięty grunt odsłaniał murowane grobowce ze szczątkami ludzkimi. Zapewne była to kruchta (przedsionek) kościółka, gdzie według staropolskiego zwyczaju mogli być pogrzebani na swoje życzenie na znak pokory i pokuty pobożni panowie wąsoscy, dopuszczając tym do symbolicznego deptania swoich prochów przez przychodzących do kościoła biedaków.
Inicjatywa budowy tego typu obiektów zrodziła się w Europie w XII w. pod wpływem wojen krzyżowych. Rozpowszechniły ją powstałe wówczas we Francji bractwa Św. Ducha, których głównym zajęciem była pielęgnacja chorych.
Dzieje budowy
obecnego kościoła parafialnego
Po pożarze drewnianego kościoła parafialnego, rozpoczęto w 1508 r. budowę dużego murowanego kościoła farnego z jurydyką plebańską, stojącego do dziś po przebudowie w XIX w. Świątynię, na planie prostokąta 48 m (długość) x 22 m (szerokość korpusu nawowego) zlokalizowano w pobliżu rynku, najprawdopodobniej na miejscu kościoła spalonego. Po obniżeniu świątyni w XIX w. wysokość od posadzki do sklepienia wynosi obecnie 8,2 m.
Taka lokalizacja świątyni mogła mieć wówczas znaczenie strategiczne, ponieważ było to miejsce gdzie rzeka Wissa i jej dopływ Gręska po opasaniu swoimi korytami zabudowy głównej części miasta z rynkiem zbliżały się do siebie na odległość ~ 200 m, stwarzającą dogodne warunki do powstrzymania naporu nieprzyjaciół od strony zachodniej.
Budowę kościoła przerwał pożar Wąsosza w dniu 24 X 1509 r. Ostatecznie prace wykończeniowe przesunęły się na lata 1515 - 1518 przy wsparciu finansowym zamożnych mieszczan wąsoskich. W 1520 r. podczas napadu na Wąsosz wojsk krzyżackich kościół płonie powtórnie. Rozwój gospodarczy Wąsosza ma duży wpływ na pozyskiwanie funduszy na budowę kościoła, a w rezultacie na okazałość świątyni. Jednak ze względu na duże zniszczenia odbudowa trwała do 1532 r. W 1534 r. proboszcz parafii Kobylin (wcześniej wikary wąsoski) ks. Adam Szczuka funduje kościołowi wąsoskiemu altarię św. Trójcy. W Średniowieczu altaria była uposażeniem kapłana przydzielonego do obsługi określonego ołtarza w kościele.
Konsekracja kościoła odbyła się w 1546 r. Ceremonii uroczystego poświęcenia świątyni dokonał zapewne nowy biskup płocki Andrzej Noskowski, pod którego nadzorem jako proboszcza wąsoskiego od 1520 r. świątynia ta powstawała z ruin.
W latach 1682 – 1710 kiedy to Stanisław Antoni Szczuka wszedł w posiadanie wielu wsi w parafii wąsoskiej, można przypuszczać, że wspomagał finansowo kościół wąsoski. Dzięki staraniom i opiece jego kuzyna, biskupa chełmińskiego Kazimierza Szczuki (zm. 1694 r.) przebudowano kościół w Wąsoszu. Z inicjatywy Stanisława Antoniego Szczuki w latach 1703 – 1726 parafia wąsoska znajdowała się pod opieką Zakonu Pijarów których sprowadził wcześniej do Szczuczyna. Gdy w 1710 r. kościół parafialny w Wąsoszu spłonął, Pijarzy prowadzili jego remont. Był to okres wojny północnej (1702 r. - 1711 r.), kiedy oddziały szwedzkie i moskiewskie niszczyły ziemie nad Wissą. Odbudowę kościoła zakończono w 1724 r., a brak funduszy nie pozwolił na wykonanie gruntownego remontu. Po przejęciu parafii przez duchowieństwo diecezjalne fara wąsoska była pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego.
W następnych dziesięcioleciach pogarsza się stan budynku kościoła do tego stopnia, że w latach 1819 - 1826 kościół parafialny był zamknięty, a wszystkie nabożeństwa przeniesiono do „klasztorka”. W 1834 r. kościół farny znowu płonie, a wszystkie nabożeństwa do 1852 r. znowu są odprawiane w „klasztorku”. W niedziele i święta Msze św. poranne odprawiali zakonnicy (karmelici), a południowe księża, a podczas odpustów odwrotnie. Odbudowa kościoła trwała do 1855 r. W latach 1890 r. - 1893 r. świątynia została przebudowana. To z tym okresem należy łączyć nadanie kościołowi wąsoskiemu charakteru pseudobazyliki. Od lat 30 – ch XIX w. w budownictwie sakralnym nawiązywano do średniowiecznych stylów budowlanych nadając im zrównoważoną i spokojną formę. W architekturze rozwinął się wówczas styl naśladujący gotyk tzw. pseudogotyk.
W związku ze zmianą bryły kościoła w latach 1900 r. – 1912 r. wykonano nowe sklepienie kościoła tzw. krzyżowo – żebrowe, przebudowano kruchtę z chórem, dobudowano do prezbiterium kościoła zakrystię i kaplicę św. Antoniego, oraz wyremontowano wolnostojącą przy kościele drewnianą dzwonnicę. Ponadto z tego okresu pochodzi sygnaturka na dachu kościoła. W 1926 r. wykonano posadzkę w prezbiterium kościoła, oraz polichromię wnętrza kościoła tj. wielobarwne malowidła na ścianach, sklepieniach i ołtarzach. Polichromię wykonał artysta malarz sakralny prof. Władysław Stanisław Drapiewski (1876 – 1961), jeden z najzdolniejszych uczniów międzynarodowej szkoły malarstwa katolickiego w Kevelaer w Północnej Nadrenii (na pograniczu z Holandią). Przystępując do prac w świątyni wąsoskiej artysta miał za sobą ponad 100 projektów i prac w innych kościołach, głównie diecezji płockiej. Największym wyzwaniem było wykonanie w/g własnego projektu polichromii w katedrze płockiej (1904 – 1914). Okres I wojny światowej artysta spędził na Syberii. Po II – ej wojnie światowej osiadł w stolicy diecezji chełmińskiej w Peplinie, pozostając aktywnym zawodowo do ostatnich chwil życia. Projektował i wykonywał polichromię, obrazy do ołtarzy i witraże, głównie w kościołach diecezji peplińskiej.
Następny remont wnętrza kościoła wąsoskiego wykonano w latach 1958 – 1959 r. pod kierunkiem braci Ważyńskich. Ułożono wówczas posadzkę w części nawowej, odnowiono gotyckie sklepienia i ołtarz główny, oraz barokowe ołtarze boczne.
W celu wzmocnienia ścian kościoła, oraz przenoszenia ciężaru sklepień na podłoże, bryła kościoła wsparta jest filarami przyściennymi uskokowo ściętymi (przypory).
Przy kościele farnym w 1905 r. wybudowano dużą murowaną plebanię w miejsce starej drewnianej, a w latach 1926 – 1933 cmentarz przykościelny, teren wokół plebani i cmentarz grzebalny otoczono kamiennym murem. Niektóre mury tylko odnowiono, ponieważ cmentarz przykościelny ogrodzony był kamiennym murem już w okresie nadzoru kościoła wąsoskiego przez Zakon Pijarów ze Szczuczyna (przed 1726 r.), a cmentarz grzebalny (założony w 1804 r.) w 1817 r.
Kształt bryły kościoła
W okresie kiedy podjęto odbudowę kościoła parafialnego w Wąsoszu, ze względu na plan i ukształtowanie bryły świątyni najczęściej budowano kościoły:
1. bazylikowe
– kilkunawowe, w których nawa główna połączona z wyodrębnionym prezbiterium jest wyższa i szersza od naw pozostałych i posiada bezpośrednie górne oświetlenie, zlokalizowane pomiędzy dachem nawy głównej, a dachami naw bocznych. Nawa główna posiada dach dwuspadowy, a nawy boczne jednospadowy.
2. halowe
– kilkunawowe, bez wyodrębnionego prezbiterium, w których wszystkie nawy mają jednakową wysokość i wspólny dach, a pozbawiona okien nawa główna jest oświetlana światłem dziennym w sposób pośredni przez nawy boczne.
3. salowe
- jednonawowe, podłużne, w których prezbiterium i nawa maja jednakową szerokość i wysokość, oraz są przykryte wspólnym stropem lub sklepieniem. Przykładem takiej budowli może być „klasztorek” w Wąsoszu.
W architekturze sakralnej dzięki zastosowaniu szkieletowego systemu konstrukcji opartego o filary i sklepienia krzyżowo-żebrowe nastąpił rozwój świątyń bazylikowych i halowych. Obecny kościół farny w Wąsoszu pierwotnie posiadał charakter trójnawowej bazyliki z prezbiterium zamkniętym trójbocznie. W wyniku przebudowy po licznych pożarach, prawdopodobnie w XIX w. obniżono nawę główną, likwidując w niej okna. W ten sposób zabrakło bezpośredniego oświetlenia nawy głównej. Przebudowana świątynia zachowała wyższą nawę główną od naw bocznych, wszystkie przykryte wspólnym dachem, w odróżnieniu od bazyliki gdzie wszystkie nawy kryte są odrębnie. Taki kształt świątyni nosi nazwę pseudobazyliki.
Wnętrze kościoła
Kościół farny w Wąsoszu jako typ budowli składa się z przedsionka, zw. kruchtą, korpusu nawowego t.j. części przeznaczonej dla wiernych, prezbiterium t.j. części przeznaczonej z zasady dla duchowieństwa, zakończonej absydą, gdzie usytuowany jest ołtarz główny, zakrystii przylegającej do prezbiterium, oraz kaplicy Św. Antoniego dobudowanej po drugiej stronie prezbiterium.
Prezbiterium od korpusu nawowego oddzielone jest tzw. łukiem tęczowym, a na poziomie posadzki wyższe jest o jeden stopień.
Po przebudowie fary wąsoskiej na części prezbiterium z ołtarzem głównym podniesiono posadzkę na wysokość jednego stopnia
i oddzielono balustradą od reszty prezbiterium, tworząc w ten sposób stopień komunijny. Wyodrębniona część prezbiterium z ołtarzem miała służyć do sprawowania Eucharystii, a pozostała część prezbiterium została udostępniona wiernym. W tym też czasie do prezbiterium dobudowano kaplicę św. Antoniego, oraz wykonano w stylu gotyckim krzyżowo - żebrowe sklepienie kościoła. W części nawowej sklepienie jest typu otwartego opierającego się na kolumnach, których trzony zamalowane są malowidłami o symbolice chrześcijańskiej, a nad prezbiterium sklepienie jest typu zamkniętego opierającego się na murze świątyni. Łuki podsklepienne wykonane są z ozdobnie profilowanych cegieł akcentując architektonicznie styk poszczególnych pól sklepiennych, które są pokryte malowidłami.
W górnej części ścian bocznych stanowiących podporę sklepienia nawy głównej znajdują się malowidła ścienne przedstawiające sceny religijne. Po lewej stronie prezbiterium w górnej części ściany namalowane są trzy sceny z życia Jezusa: Narodzenie, Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie.
Na ścianie prezbiterium w pobliżu nawy głównej zawieszona jest ozdobna ambona składająca się z kazalnicy i prowadzącym do niej schodom. Częścią składową kościoła jest wieża dzwonnicza tzw. sygnaturka, umieszczona na dachu kościoła w miejscu połączenia prezbiterium z korpusem nawowym.
Nad przedsionkiem kościoła farnego zw. kruchtą, za wejściem głównym do kościoła znajduje się pomieszczenie chóru z dobrze zachowanymi i służącymi do dziś organami zbudowanymi (1894 r.) przez fabrykę Leopold Blomberg i Syn z Warszawy, znaną w 2 – ej połowie XIX w. z wysokiego poziomu wykonawstwa. Firma ta dokonała m.in. w 1880 r. przebudowy organów w bazylice katedralnej w Płocku.
Mechanizm gry organów wyposażony jest w jedną klawiaturę ręczną - manuał (C-f3) i klawiaturę nożną - pedał (C-c1). Do przenoszenia impulsów z klawiszy na wentyle regulujące dopływ powietrza do piszczałek służy mechaniczna traktura, a do włączania głosów o różnej wysokości i barwie mechaniczne registry.
W mechanizmie powietrznym tłoczącym powietrze do piszczałek miech zastąpiony jest obecnie elektrycznym wentylatorem.
Wiatrownica tego mechanizmu, rozdzielająca powietrze na poszczególne piszczałki jest typu stożkowo - płaskozaworowa. Głosy organowe noszą nazwę instrumentów o pokrewnym brzmieniu, oraz nazwy umowne:
Manuał I: Pryncypał 8', Octava 4', Bourdon 16', Salicionał 8', Gamba 8', Portunal 8', Flet major 8', Fugara 4', Kwinta 2 2/3', Picolo 2', Mixtura 2ch.
Pedał: Subbas 16', Octavbas 8', Violonbas 8'.
Obudowa organów tzw. prospekt posiada elementy dekoracyjne z efektownym ustawieniem piszczałek.
W pobliżu ołtarza głównego ustawione są stalle, rodzaj obudowanych ławek z klęcznikami, przeznaczone dla duchowieństwa i pod ścianami prezbiterium dla kolatorów (fundatorów) uczestniczących w nabożeństwie. W nawach ustawione są ławki dla wiernych i konfesjonały do słuchania spowiedzi. W prezbiterium obok wejścia do zakrystii znajduje się zabytkowa chrzcielnica. Pod sklepieniem nawy głównej zawieszony jest pięknie ozdobiony świecznik. Na końcu jednej z naw bocznych umieszczone jest epitafium t.j. ozdobna tablica z 2-ej połowy XIX w. wykonana dla uczczenia pamięci darczyńców, zmarłego małżeństwa Bzurów, którzy posiadali pod koniec XIX w. majątek Niećkowo w parafii wąsoskiej.
Obecnie w prezbiterium na granicy z nawą główną ustawiony jest dodatkowy prosty ołtarz, przy którym kapłan zwrócony twarzą do wiernych odprawie Mszę Św.
Dzięki połączeniu różnorodnych cech stylowych gotyku i baroku oraz bogactwu wykończenia (złocenie ołtarza głównego) i wyposażenia ozdobioną wewnątrz dekoracją rzeźbiarską i malarską (rzeźby i obrazy w ołtarzach) kościół farny w Wąsoszu jest zabytkiem dużej klasy. Z wyposażenia świątyń wąsoskich w Centralnej Ewidencji Zabytków w Warszawie zarejestrowanych jest 25 obiektów, do których m.in. należą: ornat (1789 r.), kielichy (1650 r., XVII/XVIII w., 1889 r.), monstrancja (1893 r.), pacyfikał (XVII w.), relikwiarz (1740 r.), organy (1894 r.), obrazy; Zdjęcie z Krzyża i Matki Bożej Różańcowej ( pocz. XX w.).
Zdj.A Krzyż relikwiarzowy tzw. pacyfikał, zawierający w sobie kryształowy krzyżyk z zatopionym w nim fragmentem Krzyża św.
Według danych z Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego jest on datowany na rok 1633.
Zdj.B Relikwiarz w kształcie małej monstrancji, według napisu na kapsule kryjący cząstkę płaszcza św. Józefa, pochodzący z XVII wieku.
Obie relikwie są zalakowane i posiadają pieczęcie biskupów, potwierdzających ich autentyczność w momencie ich oddzielania od większej całości relikwii.
Zdj. C. Monstrancja widoczna na zdjęciu została wykonana w 2023r. Budową nawiązuje do form gotyckich, podobnie jak skradziona w 2013 r. monstrancja z 1893 r., która była darem małżeństwa Jana (*1827) i Katarzyny (*1827) Sulewskich z Godlewa. Nową monstrancję ufundowali Państwo Agnieszka i Wojciech, których imiona i rok wykonania wygrawerowano na odwrocie stopy monstrancji. Wykonana jest z mosiądzu platerowanego złotem podobnie jak monstrancja skradziona. Wymiary nowej monstrancji ( wysokość 74 cm, rozpiętość stopy 21 cm, szerokość 33 cm) pozwalają na umieszczenie w niej dużej hostii o średnicy 14,5 cm.
Monstrancja formą przypomina trzynawowy kościół. Na cokole w górnej niszy centralnej umieszczono symboliczne wyobrażenie Boga Ojca. Pod nim znajduję się prostokątne repozytorium na melchizedek (uchwyt na hostię), Poniżej niego, ponad trzonem, usytuowano wyobrażenie Ducha Świętego w postaci gołębicy. Po bokach reservaculum na hostię, w dwukondygnacyjnych bocznych wieżyczkach umieszczone są srebrzone figurki św. Apostołów Piotra i Pawła, św. Wojciecha i św. Stanisława oraz dwóch aniołów.
Nowa monstrancja charakteryzuje się ażurową dekoracją z wąskimi, ostrołukowymi okienkami, przyporami, łękami oporowymi, sterczynami, kwiatonami, wimpergami oraz maswerkami, typowymi dla architektury gotyckiej oraz neogotyckiej.
Zdjęcie obok przedstawia lawaterz znajdujący się w głównej zakrystii kościoła farnego w Wąsoszu. Lawaterz jest rodzajem umywalni, służącej kapłanom do obrzędowego obmycia dłoni dokonywanego przed sprawowaniem liturgii. Zanim kapłan celebrujący założył szaty liturgiczne, obmywał dłonie i odmawiał następującą modlitwę:
„Da, Domine, virtutem manibus meis ad abstergendam omnem maculam; ut sine pollutione mentis et corporis valeam tibi service” – „Daj, Panie, moc rękom moim dla zmycia wszelkiej zmazy, abym bez splamionego umysłu i ciała był zdolny Tobie służyć”.
Lawaterz znajduje się w północno-wschodnim narożniku zakrystii i powstał w latach 90 XIX w. podczas gruntownej przebudowy zakrystii przez ks. kan. Wincentego Sienkiewicza, ówczesnego proboszcza. Zbudowany został przy użyciu ceramicznych kafli piecowo-kuchennych oraz ozdobnych sztukaterii, z którego to powodu jest mylnie uważany za ozdobny piec kaflowy. Lawaterz składa się z trzech części: w środkowej znajduje się nisza na mosiężny pojemnik z wodą oraz miednicę, w dolnej części usytuowano zbiornik na spływającą wodę, lub wkład z rozżarzonymi węglami uniemożliwiający zamarzanie wody. W bocznych skrzydłach ulokowano obrotowe uchwyty na ręczniki.
Zdjęcia A, B, C, lawaterza, oraz opisy zdjęć opracowano
na podstawie informacji zamieszczonych na
stronie fb parafii Przemienienia Pańskiego w Wąsoszu.
Dzwonnica
Dzwonnice kościelne, w których zawieszano dzwony budowano jako
- wolno stojące,
- przystawne do kościoła,
- wbudowane w bryłę kościoła.
Najstarsza dzwonnica wybudowana została w VIII w. z nakazu papieża Stefana III, przy Konstantyńskiej bazylice Św. Piotra w Watykanie.
Dzwony kościelne ozdabiano wyobrażeniami scen biblijnych, wizerunkami Chrystusa, Najświętszej Maryi Panny, Świętych Pańskich, oraz napisami i motywami ze świata roślinnego np. winorośli, w sztuce chrześcijańskiej łączonej z osobą Chrystusa, ideą nieśmiertelności i zmartwychwstania. Dzwonom często nadawano imiona, często imię fundatora, lub imię patrona fundatora.
W różnych czasach różnie dzwoniono stosownie do celu dzwonienia, np.: przed nabożeństwem dzwoniono trzy razy, a na Anioł Pański jeden raz.
Dźwięk dzwonów towarzyszył ludziom od urodzenia do śmierci, prowadził jakby przez życie od chrztu do pogrzebu, w chwilach radosnych i smutnych, oznajmiał wydarzenia wielkie w dziejach Kościoła i Ojczyzny. W życiu codziennym dzwonem kościelnym zwoływano lud na modlitwę, do broni, do gaszenia pożaru, do ratowania się przed powodzią lub napadem nieprzyjaciół. Często na dawnych dzwonach kościelnych umieszczano napis:
Vivos voco mortuos plango, fulgura frango, co zn.
Żywych zwołuję, zmarłych opłakuję, gromy kruszę.
O dzwonach pięknie pisał w 1922 r. zaledwie 18 – letni wówczas, ale jakże dojrzały polski poeta Jerzy Liebert (1904 – 31) w poemacie „Dzwony”. Oto fragment:
Wykuła nas z brązu wieczność.
Twarde dźwięki słodkie dla ucha,
Ale ranią Bogiem i miażdżą
Każdego, kto się zasłucha.
My, dzwony, dzwony szumiące,
Jak łany spęczniałe ziarnem –
Mówimy do was pokarmem,
Mówimy chlebem białym.
Kościół farny w Wąsoszu do 1-ej połowy XIX w. posiadał dzwonnicę w formie wieży górującej nad dachem świątyni.
Najstarszy z dzwonów wąsoskich, zachowany do czasów obecnych zakupiono w czasie odbudowy kościoła farnego (1710-1724) po pożarze kościoła w 1710 r. Dzwon o wadze 190 kg odlano w 1718 r. w ludwisarni Jacoba Hessinga w Królewcu, firmie znanej w latach 1695-1720. Dzwon ozdabiają wyobrażenia postaci
Chrystusa Zmartwychwstałego i Matki Boskiej z Dzieciątkiem, oraz napisy
TRINITATIS IN HONOREM tzn. NA CZEŚĆ TRÓJCY ŚWIĘTEJ.
FUDEBAT ME JACOBUS HESSING ANNO 1718 tzn WYKONAŁ JACUB HESSING W 1718 R.
Z warsztatów królewieckich Jacoba Hessinga pochodził jeden z dzwonów odlany w 1719 r., z kościoła pw. ŚŚ. Apostołów Piotra i Pawła w Różance, wsi obecnie położonej na terenie Białorusi w rejonie szczuczyńskim obwodu grodzieńskiego, przez ponad cztery stulecia pozostającej pod władaniem rodu Paców. Na uwagę zasługuje fakt, że zdobiły go identyczne motywy jak na dzwonie w Wąsoszu:
Chrystusa Zmartwychwstałego i Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
Napis na dzwonie w Różance: „Gloria in excelsis Deo / Fudebat me Jacobus Hessing Anno 1719”. tzn. Chwała Bogu na wysokości / wykonał Jacub Hessing w 1719 r.
W czasie remontu kościoła farnego w Wąsoszu (1834-1855) po pożarze świątyni w 1834 r., dzwonnicę na kościele rozebrano, a obok kościoła, przy południowo - wschodnim narożniku cmentarza przykościelnego zbudowano wolnostojącą drewnianą dzwonnicę, umieszczając w niej dzwon z wieży kościelnej. Wtedy to do sygnaturki na kościele (być może nowo zbudowanej) zakupiono w 1852 r. dzwon o wadze 10 kg, odlany w warszawskiej ludwisarni „Petersilge, Syn” Michała Adolfa Petersilge. Dzwonem sygnaturką dzwoniono na 5 minut przed Mszą Świętą, oraz na Sanctus i na Podniesienie.
Wytwórnia dzwonów Petersilge początkowo mieściła się w Toruniu, a jej właścicielem był Mikołaj Petersilge (1717-1774). Mikołaj lub jego przodek pochodzili z Czech. Syn Mikołaja, Jan Petersilge (1764-1849) osiadł w Warszawie i tu założył ok. 1795 r. własny zakład ludwisarski. Około 1843-1847 fabrykę przejął syn Jana, Michał Adolf Petersilge (1816-1896), a w latach 1868/1874 r. (dokładna data nie jest znana) spadkobiercą wytwórni dzwonów Petersilge w Warszawie został wychowanek Michała Adolfa Petersilge, Michał Antoni Zwoliński.
W latach 1890 r. - 1893 r. fara wąsoska została przebudowana, przyjmując formę pseudobazyliki. W związku z tym w latach 1900 – 1912 wykonano nowe sklepienie kościoła, a na dachu kościoła zbudowano nową sygnaturkę, położoną na pograniczu prezbiterium z nawą główną. Znalazł się w niej stary dzwon (~ 10 kg) opisany wyżej.
Wolnostojącą przy kościele drewnianą dzwonnicę wyremontowano.
Wiosną 1929 r. dokonano kolejnego remontu dzwonnicy, dodając dwa nowe dzwony o wadze 350 kg i 580 kg, zakupione na Wielkanoc 1929 r. ze składek parafian wąsoskich. Oba dzwony odlano w ludwisarni braci Felczyńskich z Przemyśla. Odlewnia Dzwonów Rodziny Felczyńskich została założona w 1808 r. w miejscowości Kałusz, woj. lwowskie (dzisiaj Ukraina). W 1912 r. powstała filia odlewni w Przemyślu, w 1930 r. usamodzielniona.
Dzwon duży (580 kg) w dzwonnicy kościoła farnego w Wąsoszu posiada imię Św. Franciszka, natomiast mniejszy (350 kg) i pozostałe dwa dzwony imion nie posiadają.
Płaszcz dzwonu św. Franciszka ozdabiają wyobrażenia
Przemienienia Pańskiego i Św. Franciszka
oraz napisy
IMIĘ MOJE FRANCISZEK
TE DZWONY ULANE ZE SKŁADEK POBOŻNYCH PARAFIAN
WĄSOSZ ROK 1929 WIELKANOC
STARANIEM KS. PROBOSZCZA KANONIKA PIOTRA
KRYSIAKA DZIEKANA WĄSOSKIEGO KIEDY DIECEZJĄ ŁOMŻYŃSKĄ
RZĄDZIŁ KS. BISKUP STANISŁAW ŁUKOMSKI.
Płaszcz dzwonu mniejszego (350 kg) ozdabiają wyobrażenia
Św. Antoniego i Św. Piotra i Pawła
oraz napis WĄSOSZ 1929 WIELKANOC
Szyje obu dzwonów ozdabiają motywy winorośli.
Zdjęcia dzwonów pochodzą z filmów zamieszczonych na stronie fb parafii Przemienienia Pańskiego w Wąsoszu.
Obecna wolnostojąca dzwonnica zbudowana jest w formie wieży na planie kwadratu z czterospadowym dachem. Pomieszczenie na dzwony jest nieco węższe w stosunku do podstawy dzwonnicy i w każdej z czterech ścian posiada prostokątne otwory zabezpieczone przed opadami atmosferycznymi drewnianymi stałymi żaluzjami.
Staraniem ks. Kanonika Marka Milanowskiego, proboszcza parafii, wiosną 2022 r. firma Rduch Bells & Clocks z Czernicy koło Rybnika dokonała generalnego remontu wszystkich trzech dzwonów z dzwonnicy i dzwonu sygnaturki z wieży (zw. również sygnaturką) kościoła farnego. Dzwony zyskały dębowe jarzma, kute serca i automatykę do ich napędu. Wszystkie cztery dzwony zawisły w dzwonnicy, a ich dzwięk z nową siłą wzywa lud boży ziemi wąsoskiej do modlitwy i na Eucharystię.
Kolejny fragment cytowanego wyżej wiersza "Dzwony" Jerzego Lieberta:
W naszych tonów krótkich komendzie -
Surowa jest rzeczywistość.
Wyrąbaliśmy drogę pokorze,
By szły po niej męstwo i czystość.
